Wat is relativeren?

Als je zoekt naar het woord relativeren kun je verschillende definities vinden. De meest genoemde definitie is: 'de betrekkelijkheid herkennen' of het 'betrekkelijke van situaties zien'. De vraag is of die definitie je erg veel verder helpt. Misschien denk je: en wat is nu weer 'betrekkelijkheid'? Als je dan naar het woord betrekkelijkheid zoekt, dan krijg je als definitie: 'het feit dat een hoedanigheid slechts in verband met iets anders opgeld doet'. Het wordt er eerlijk gezegd niet beter op!

Bij relativeren gaat het er eigenlijk om dat je alles wat er gebeurt in verhouding kunt zien tot andere zaken en dat je de relatie tussen dingen beter begrijpt. Je kunt het woord relatie ook terugvinden in het woord relativeren. En een ander woord voor relatie is betrekking. Daarmee snappen we meteen het woord betrekkelijkheid ook beter. Ook dat betekent dus: in relatie tot.

In relatie zien tot...

Je kunt alles wat je meemaakt zien als feiten die op zichzelf staan, maar in werkelijkheid kijken we altijd naar dingen in relatie tot elkaar. Als je vindt dat Henk in een grote auto rijdt, moet je eerst besluiten wat je eigenlijk groot vindt. Het vergelijk - in dit geval over grootte - maak je door de auto van Henk te vergelijken met andere auto's die je kent. Wat groot of wat klein is kunnen we alleen begrijpen in verhouding (of relatie) tot elkaar. Dit besef biedt je de ruimte om ook anders naar dingen te kunnen kijken: er is niet slechts een waarheid over wat we waarnemen. Als iemand anders de auto van Henk juist klein vindt, heeft die persoon waarschijnlijk ook gelijk. Hij of zij maakt alleen een ander vergelijk, meet met andere maten of bekijkt het vanuit een ander perspectief.

In perspectief plaatsen

Relativeren heeft veel te maken met het perspectief van waaruit we naar dingen kijken. In het Engels wordt relativeren zelfs vertaald met 'putting things into perspective'. Perspectief gaat over iemands standpunt of gezichtspunt. Letterlijk hebben we het dan over de plek waar je staat en de manier waarop je iets waarneemt. In de schilder- en beeldhouwkunst gaat dat over de verhouding, de hoek en de diepte die we waarnemen. Maar de woorden standpunt en gezichtspunt gebruiken we het ook als we het hebben over iemands mening. Opnieuw gaat het dus over het op een verschillende manier naar hetzelfde kijken. Als we willen weten wat iemand ergens van vindt, vragen we: 'Hoe kijk jij er tegenaan?' Dat kan anders zijn dan hoe jij erover denkt. De ander kijkt vanuit een verschillend perspectief.

Meningsverschillen relativeren

Dat mensen op een verschillende manier naar dingen kijken - vanuit een verschillend perspectief dus - leidt nog wel eens tot meningsverschillen. We kunnen ons dan moeilijk inleven in het gezichtspunt van de ander. De strijd gaat dan vaak om de vraag wie er gelijk heeft. Daar kom je niet uit zolang de uitgangspunten verschillen. Een manier om daarmee te dealen is je te verplaatsen in het standpunt van de ander. Je kijkt dan vanuit hetzelfde perspectief naar het probleem. Daardoor begrijp je de ander beter. Daar hoef je overigens niet je eigen positie of mening voor op te geven. Het gaat er om dat je in gedachten kijkt vanuit het gezichtspunt van de ander. Tegelijkertijd kijk je ook nog steeds vanuit je eigen gezichtspunt. Je neemt dus een dubbel perspectief aan. Dit is ook relativeren.

Afvlakken of afzwakken?

Andere definities van relativeren die vaak worden gegeven zijn: afvlakken of afzwakken, iets minder belang aan iets toedichten, een gematigd standpunt innemen en emoties onderdrukken. Toch dekken die definities niet helemaal de lading. Het beeld hierbij is dat iemand die relativeert vindt dat het allemaal wel meevalt, zijn of haar schouders ophaalt en keihard roept: boeie! Wat maakt het allemaal uit?! Dit maakt relativeren bijna synoniem aan onverschilligheid. Maar dat is het niet. Als je relativeert betekent dat niet per se dat het je niet uitmaakt, dat je niet betrokken bent en/of dat je geen emotie voelt. Het is eerder het besef dat er nog meer in het leven bestaat en dat je er ook op een andere manier naar kunt kijken. Relativeren kan betekenen dat je de situatie accepteert zoals die zich aandient. Dat is vaak zinvol in het geval je er niets aan kunt veranderen. Dat betekent echter niet dat je het niet jammer of vervelend kunt vinden. Accepteren betekent niet dat je het goedkeurt.

Een verloren wedstrijd

Stel bijvoorbeeld dat je favoriete voetbalclub een belangrijke wedstrijd verliest. Daar kun je best van balen. Je kunt je teleurgesteld of boos voelen. Maar je moet er niet in blijven hangen. Je teleurstelling moet er niet voor zorgen dat je depressief op de bank hangt en niets meer doet. Je boosheid moet er niet voor zorgen dat je veel gaat drinken, agressief wordt of dingen kapot maakt. In dat geval is het goed als je het kunt relativeren. Dat betekent niet dat je je gevoel afzwakt, maar dat je het in verhouding ziet. Dat kan op verschillende manieren. In het geval van de voetbalwedstrijd kun je dat bijvoorbeeld doen door te denken:

- Ze hebben helaas verloren, maar ik heb tóch genoten van de mooie wedstrijd
- Er komen nog meer wedstrijden waarin ze kunnen uitblinken
- Ze hebben het het hele seizoen goed gedaan, jammer alleen van déze wedstrijd
- Je kunt niet altijd winnen. Als dat wel waar zou zijn, zouden wedstrijden niet spannend zijn
- Straks spelen de spelers uit de verschillende voetbalploegen samen in het Nederlands elftal
- Nu voel ik mij even rot hierover, maar morgen kijk ik er weer anders tegen aan
- Er zijn belangrijkere zaken in de wereld en andere dingen die ik ook leuk vind

De realiteit accepteren

De laatste stelling roept vaak meteen weerstand op bij voetballiefhebbers. Maar relativeren houdt helemaal niet in dat je je oorspronkelijke mening of gevoelens moet afzwakken of dat je voetbal opeens niet meer belangrijk vindt. Je beseft alleen dat er meer is. Dat er ook andere dingen zijn. Voortdurend afzwakken van je gevoelens helpt je juist niet om van dingen te genieten. Als je naar een voetbalwedstijd zou kijken vanuit een onverschillige houding zoals: 'het maakt mij niet uit wie er wint', dan is er niets meer aan. Om het leuk te laten zijn moet je keuzes maken, mag je enthousiast zijn en mag je teleurgesteld zijn als het tegen valt. Maar tegelijkertijd weet je: er is meer dan dit! Relativeren betekent dus niet dat je de realiteit ontkent en je kop in het zand steekt. Het is juist dat je de realiteit accepteert zoals die zich aandient, zonder dat je daar een oordeel aan geeft. Soms kun je iets doen om het te veranderen, maar als dat niet kan dan leg je je daarbij neer. Het is even niet anders! Een andere perspectief innemen kan dan helpen. Het gaat er dan om dat je je horizon verbreedt: je kunt het ruim zien en er zijn verschillende manieren om te kijken naar hetzelfde.

Welke vergelijkingen maak je?

Bij relativeren maken we voortdurend vergelijkingen. Dat kan gaan over vergelijkingen met betrekking tot zienswijze of mening. Het kan ook gaan over vergelijkingen in tijd. Daarbij beseffen we ook dat er meestal meer is dan de keuze tussen twee uitersten: goed of slecht, winnen of verliezen, voorstander of tegenstander, vroeg of laat, alles of niets, zwart of wit. Relativeren is juist het tegenovergestelde van zwart-wit-denken. Tussen zwart en wit bestaan allerlei grijstinten. De keuzes die we maken in het leven bestaan niet altijd uit moeten kezen tussen het een, óf het ander, al denken we soms van wel. Het is de kunst om dingen te nuanceren en problemen vanuit een neutrale en wat nuchtere manier te kunnen bekijken. Je kunt betrokken blijven en het tegelijk allemaal niet zo zwaar voor jezelf maken. Daarom is humor - die vaak over ongemakkelijke situaties - een goede manier om te relativeren.

Meer definities en uitleg over relativeren:

https://hetnlpcollege.nl/relativeren/

https://www.betekenis-definitie.nl/relativeren

tekst: Frank van Marwijk
© Bodycom Lichaamscommunicatie